Chuyên gia chỉ cách cách làm giảm tác dụng phụ của hóa trị ung thư

Hóa trị là một trong những liệu pháp điều trị ung thư chính hiện nay bên cạnh các phương pháp khác như phẫu thuật, xạ trị, liệu pháp trúng đích,… Phương pháp hóa trị ung thư sẽ sử dụng các loại thuốc nhằm phá hủy tế bào ung thư, ngăn chặn các tế bào này phát triển, phân chia và xâm lấn các cơ quan khác trong cơ thể.

Theo các chuyên gia, các tế bào ung thư sẽ phát triển và phân chia nhanh hơn các tế bào khỏe mạnh bình thường, do đó hóa trị liệu sẽ có tác động lên tế bào ung thư nhiều hơn là tế bào bình thường. Tuy nhiên, thuốc hóa trị vẫn có thể gây ảnh hưởng trên tế bào bình thường, dẫn đến bệnh nhân có nguy cơ gặp tác dụng phụ.

Một số tác dụng phụ của hóa trị ung thư có thể dự phòng và giảm mức độ được để hạn chế phải kéo dài thời gian điều trị hoặc phải dùng điều trị. Chính vì thế, bệnh nhân ung thư cần lắng nghe ý kiến và tuân thủ đầy đủ chỉ định của bác sĩ để mang lại hiệu quả điều trị tối ưu nhất.

Hóa trị được ưu tiên chỉ định trong điều trị hầu hết loại bệnh ung thư, tùy theo từng bệnh, từng giai đoạn, tùy tình trạng người bệnh mà có các phác đồ phù hợp. Phương pháp điều trị này có những vai trò chính sau:

Giúp ngăn chặn hoặc làm chậm sự phát triển, phân chia và lây lan của các tế bào ung thư bên trong cơ thể;

Tác động trực tiếp vào các tế bào ung thư khiến các khối u này giảm kích thước, giảm giai đoạn để tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh nhân ung thư bắt đầu các bước điều trị tiếp theo như phẫu thuật hoặc xạ trị;

Điều trị các triệu chứng: Phương pháp hóa trị ung thư giúp bệnh nhân có thể giảm thiểu được các triệu chứng như đau nhức, chèn ép, từ đó cải thiện được chất lượng sống;

Điều trị bổ trợ: Trong những trường hợp bệnh nhân vừa trải qua đợt phẫu thuật lấy khối u, bác sĩ sẽ chỉ định thêm phương pháp hóa trị ung thư nhằm mục đích tiêu diệt triệt để các tế bào ung thư còn sót lại, cũng như ngăn ngừa nguy cơ bệnh tái phát và di căn.

Vậy có những cách nào giúp giảm tác dụng phụ của hóa trị ung thư? Dưới đấy là những chia sẻ của BS. Hoàng Phan Quỳnh Trang:

Kiểm soát tình trạng mệt mỏi

Nghỉ ngơi thường xuyên để cơ thể mau phục hồi.

Dành thời gian để tập thể dục thường xuyên, vừa sức. Tập thể dục nhẹ đến trung bình có thể làm giảm mệt mỏi liên quan đến điều trị và cải thiện tâm trạng.

Bệnh nhân cần có sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè... trong giai đoạn này.

Lo lắng và/hoặc khó ngủ là yếu tố dẫn đến mệt mỏi, do đó cần kiểm soát được tình trạng này. Ngoài các thuốc (nếu được bác sĩ kê) thì các bài tập thư giãn hoặc thiền có thể giúp cải thiện giấc ngủ hoặc cung cấp cho bạn nhiều năng lượng.

Nên đi kiểm tra xem tình trạng mệt mỏi có liên quan đến lượng tế bào hồng cầu thấp (thiếu máu) hay không. Thiếu máu có thể được điều trị.

Kiểm soát chán ăn, buồn nôn hoặc nôn

Để tránh mất nước, nên bổ sung nước, sữa, oresol, nước hoa quả, cháo lỏng, súp.

Ăn những gì cảm thấy thích, nên ăn nhẹ thay vì các bữa ăn lớn. Cố gắng ăn thêm vào những lúc cảm thấy thèm ăn.

Tránh thực phẩm có mùi mạnh và mùi nấu nướng vì có thể khiến bạn chán ăn. Nên chế biến thực phẩm/đồ uống phong phú.

Ngậm đá viên, đá bào hoặc thạch cũng có thể giúp dễ chịu. Có thể nêm nếm nước gừng hoặc si-rô trước khi làm đá để cảm giác ngậm viên đá dễ chịu hơn. Đồ uống có ga như nước soda có thể giúp giảm cảm giác khó chịu ở dạ dày.

Liên hệ với bác sĩ để được kê thuốc chống nôn. Một số trường hợp, bệnh nhân có thể cần được bổ sung nước, điện giải, dinh dưỡng đường tĩnh mạch. Không sử dụng các chất bổ sung dinh dưỡng mà không có lời khuyên của bác sĩ, vì một số loại có thể gây trở ngại cho việc điều trị.

Làm gì khi rối loạn tiêu hóa?

Nếu bị táo bón, bệnh nhân cần ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ (bánh mì làm từ ngũ cốc nguyên cám, trái cây và rau, các loại hạt và các loại đậu).

Uống nhiều nước ấm và lạnh; nước ép hoa quả (mận, táo hoặc lê) có thể giúp ruột hoạt động tốt.

Tập thể dục nhẹ nhàng (đi bộ) vừa sức.

Thông báo với bác sĩ để được kê đơn thuốc nhuận tràng, chất làm mềm phân và/hoặc chất bổ sung chất xơ.

Nếu bị tiêu chảy thì cần chọn thức ăn lỏng, dễ tiêu như cháo, súp...

Tránh thức ăn cay, các sản phẩm từ ngũ cốc nguyên hạt, thức ăn giàu chất béo, tránh đồ chiên xào, nước sốt đậm đà và trái cây hoặc rau sống có vỏ hoặc hạt.

Hạn chế nước hoa quả, nước ngọt, trà hoặc cà phê đậm đặc và các sản phẩm từ sữa, vì gây kích thích ruột, không rượu bia.

Bù nước để giúp thay thế chất lỏng bị mất do tiêu chảy.

Nếu tiêu chảy nghiêm trọng, hãy báo bác sĩ để kê đơn thuốc hoặc chỉ định truyền dịch nếu cần...

Rụng tóc sau hóa trị

Cần giữ da đầu sạch sẽ, sử dụng các loại dầu gội dịu nhẹ hoặc dầu gội dành cho trẻ em.

Giữ ấm, tránh nắng cho da đầu.

Đội tóc giả (cân nhắc chọn tóc giả trước khi hóa trị), đội mũ, đội khăn xếp, hoặc để đầu trần - bất cứ điều gì bạn cảm thấy thoải mái nhất.

Nếu da đầu nổi mụn, hoặc đau rát, liên hệ với bác sĩ điều trị hoặc khám chuyên khoa da liễu.

Thảo luận bất kỳ vấn đề nha khoa nào với bác sĩ chuyên khoa ung thư trước khi gặp nha sĩ.

Chăm sóc răng miệng

Nếu cần khám nha khoa, hãy thông báo với nha sĩ về việc đang trải qua hóa trị.

Sử dụng bàn chải đánh răng mềm để làm sạch răng hai lần một ngày.

Súc miệng 3-4 lần/ngày với nước muối ấm, tránh các loại nước súc miệng có chứa cồn.

Uống nhiều nước, ăn thức ăn mềm như thịt hầm hoặc súp nếu bị khô miệng.

Tránh hút thuốc, đồ uống có cồn, tránh ăn thức ăn quá nóng, thức ăn cay, có tính acid hoặc thô cứng...

Khắc phục thay đổi da và móng

Sử dụng xà phòng dưỡng ẩm hoặc kem sorbolene để thay thế xà phòng.

Sử dụng kem dưỡng ẩm hoặc kem có chứa thành phần urê để giúp làm khô da.

Mặc quần áo rộng rãi, không gò bó, nhẹ, thoáng. Giặt quần áo bằng chất tẩy rửa nhẹ cho những người có làn da nhạy cảm.

Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời, thoa kem chống nắng có độ bảo vệ cao (SPF 50+); đội mũ rộng vành, quần áo bảo hộ và kính râm khi phải ra ngoài trời. Tốt nhất nên cố gắng ở trong bóng râm.

Nếu tình trạng da quá nặng, hãy thông báo bác sĩ để kê một số thuốc đặc trị.

Kiểm soát độc tính trên tủy xương

Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm công thức máu trước mỗi đợt điều trị hóa chất và có thể giữa các đợt nếu cần. Người bệnh thông báo ngay cho bác sĩ nếu có sốt, ho, tiểu buốt, tiêu chảy hoặc có chảy máu da, niêm mạc, hoặc đi ngoài, đi tiểu có máu.

Trong trường hợp bị thiếu máu, người bệnh mệt mỏi, thiếu năng lượng. Điều này có xu hướng nghiêm trọng hơn tình trạng mệt mỏi nói chung liên quan đến hóa trị, khó thở, tim đập nhanh, da nhợt nhạt… Cần liên hệ với bác sĩ càng sớm càng tốt nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên.

Ngăn ngừa thiếu máu bằng cách bổ sung sắt trong chế độ ăn uống có thể giúp giảm nguy cơ thiếu máu. Thực phẩm giàu chất sắt bao gồm: Thịt, đậu, các loại hạt, trái cây khô, ngũ cốc nguyên hạt, rau lá xanh đậm…

Bác sĩ có thể kê đơn bổ sung viên sắt, acid folic. Một số trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định cần phải truyền máu...

Nhiễm trùng sau hóa trị

Nhiều bệnh nhân sau hóa trị có thể bị nhiễm trùng cơ hội. Vì thế để phòng nhiễm trùng, cần thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch, tránh tiếp xúc gần với những người bị nhiễm trùng.

Bác sĩ có thể kê một đợt kháng sinh để giảm nguy cơ bị nhiễm trùng hoặc thuốc kích bạch cầu nếu trong xét nghiệm máu có hạ bạch cầu độ 3,4...

Thay đổi tư duy và trí nhớ

Để kiểm soát vấn đề này, bệnh nhân cần viết ra bất cứ điều gì cần ghi nhớ (những việc cần làm, khi nào thì uống thuốc, cuộc hẹn...).

Trao đổi với gia đình hoặc nơi làm việc về tình trạng này và yêu cầu họ hỗ trợ.

Nên tìm cách cải thiện giấc ngủ. Giấc ngủ sâu rất quan trọng đối với trí nhớ và sự tập trung.

Tập thể dục nhẹ nhàng hàng ngày giúp tinh thần tỉnh táo và ngủ ngon hơn.

Làm gì khi mất ngủ?

Đặt thời gian đi ngủ và thức dậy đều đặn.

Thư giãn trước khi đi ngủ - thử tắm nước ấm hoặc nghe nhạc êm dịu.

Sử dụng rèm hoặc rèm dày, mặt nạ che mắt và nút tai để ngăn bạn bị đánh thức bởi ánh sáng và tiếng ồn.

Tránh caffeine, nicotine, rượu, các bữa ăn nặng và tập thể dục vài giờ trước khi đi ngủ.

Tránh xem tivi hoặc sử dụng điện thoại, máy tính bảng hoặc máy tính ngay trước khi đi ngủ.

Nếu vấn đề mất ngủ quá nặng nề, trao đổi với bác sĩ hoặc khám tâm lý.

Kiểm soát độc tính thần kinh ngoại vi

Thông báo với bác sĩ trước khi đợt điều trị tiếp theo.

Cẩn thận khi di chuyển xung quanh.

Sử dụng găng tay và tất ấm để giữ ấm bàn tay và bàn chân.

Tránh dùng nước quá nóng hoặc quá lạnh.

Bổ sung vitamin nhóm B

Độc tính lên gan thận

Thuốc hóa chất sẽ được chuyển hóa và đào thải chủ yếu qua gan, thận. Do đó sẽ gây độc cho gan, thận. Bác sĩ sẽ chỉ định đánh giá chức năng gan, thận, tim trước khi điều trị và lựa chọn phác đồ phù hợp với tình trạng bệnh nhân.

Các chỉ số liên quan đến độc tính gan, thận được xét nghiệm định kì theo dõi suốt các đợt điều trị. Thông báo cho bác sĩ điều trị biết các loại thuốc đang sử dụng trước và trong quá trình điều trị. Bệnh nhân không nên sử dụng các loại thuốc nam, thuốc lá không rõ nguồn gốc. Thông báo với bác sĩ nếu có các triệu chứng: vàng da, mệt mỏi, khó thở, tiểu ít…

Lưu ý: Những thực phẩm không nên ăn khi điều trị hóa trị, xạ trị ung thư:

Thực phẩm không nên ăn khi điều trị hóa trị, xạ trị ung thưTránh sử dụng những đồ ăn, đồ uống gây nóng rát.

Đồ cay: như sốt cay, món có ớt, cà ri.

Đồ ăn, thức uống giàu axit như cà chua, họ cam.

Đồ ăn cứng, giòn: khoai tây, ngô chiên.

Đồ uống có cồn.

Đồ uống hoặc thực phẩm chứa cafein như cà phê, trà đen, soda, sô cô la.

Thực phẩm hoặc đồ uống sinh khí gas như cải bắp, súp lơ xanh, sữa đậu nành và các sản phẩm từ đậu nành.

Đồ chiên rán, thực phẩm nhiều dầu mỡ.