Nước mắt lạc đà có kháng được nọc rắn như lời đồn?

Mạng xã hội lan truyền một thông tin gây chú ý, đó là nước mắt lạc đà chứa đủ kháng thể để vô hiệu hóa nọc độc của 26 loài rắn.

Nguồn gốc được cho là xuất phát từ một bài đăng trên nền tảng Bluesky ngày 28/11/2025. Bài viết mô tả viễn cảnh “đưa lạc đà vào phòng cấp cứu để xem phim The Notebook cho khóc nhằm lấy nước mắt chữa rắn cắn”. Bài đăng nhanh chóng được chia sẻ rộng rãi như một “đột phá khoa học” mà không có bất kỳ dẫn chứng nào từ nghiên cứu hay chuyên gia.

Trước sự lan truyền của thông tin trên, nhiều nhà nghiên cứu y sinh đã lên tiếng phủ nhận, đồng thời cảnh báo tác hại nếu người dân tin và áp dụng theo các phương pháp không có cơ sở khoa học.

Tôi khẳng định không có bằng chứng khoa học nào chứng minh nước mắt lạc đà giải được nọc rắn. Để trung hòa nọc rắn, cơ thể cần những kháng thể đặc hiệu – thường thuộc nhóm immunoglobulin G (IgG) hoặc các mảnh F(ab')2 được tách lọc kỹ lưỡng trong phòng thí nghiệm. Những kháng thể này phải được tạo ra bằng quy trình đặc biệt: tiêm liều nhỏ nọc độc vào động vật, thường là ngựa hoặc cừu, sau đó tách huyết thanh, tinh chế và kiểm định nghiêm ngặt để sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn.

Trong khi đó, nước mắt – dù của người hay động vật, chỉ chứa lượng nhỏ immunoglobulin A (IgA) nhằm bảo vệ bề mặt nhãn cầu khỏi vi khuẩn. IgA hoàn toàn không có khả năng trung hòa các enzyme độc hại, độc tố thần kinh hay protein gây hoại tử có trong nọc rắn. Chưa từng có nghiên cứu nào chứng minh nước mắt lạc đà chứa kháng thể đặc hiệu đối với độc tố của 26 loài rắn, hay bất kỳ loài rắn nào.

Tự nhiên có những loài kháng độc, nhưng không thể dùng để chữa cho người

Trong thiên nhiên, một số loài động vật có mức độ kháng độc tự nhiên nhất định. Ví dụ, cầy mangut có thể sống sót khi bị rắn hổ mang cắn nhờ đột biến ở thụ thể acetylcholine; nhím và lợn rừng có khả năng đề kháng tương đối với nọc của một số chi rắn; hay một vài loài chim săn mồi vẫn có thể tấn công rắn độc. Tuy nhiên, các cơ chế kháng độc này rất đặc hiệu cho từng loài, không thể tách chiết hay ứng dụng trực tiếp lên con người.

Một số cây thuốc nam thường được truyền miệng như cách chữa rắn cắn cũng không có bằng chứng khoa học. Việc đắp lá, bôi thuốc tự chế, hoặc rạch vết thương để “lấy độc” đều được chứng minh là không hiệu quả và thậm chí làm tình trạng hoại tử nghiêm trọng hơn.

Không có loại lá cây, động vật hay phương thuốc dân gian nào có thể trung hòa nọc rắn. Tất cả các trường hợp rắn cắn đều cần tiếp cận y tế càng sớm càng tốt.

Huyết thanh kháng nọc rắn - phương pháp duy nhất được khoa học chứng minh

Hiện nay, huyết thanh kháng nọc rắn vẫn là phương pháp điều trị duy nhất có hiệu quả đối với nọc rắn. Loại thuốc này được sản xuất theo quy trình khắt khe, trải qua nhiều bước tinh chế và kiểm định để đảm bảo an toàn cho người sử dụng.

Huyết thanh kháng nọc rắn có tính đặc hiệu: mỗi loại huyết thanh kháng nọc rắn chỉ hiệu quả với một nhóm rắn nhất định, ví dụ huyết thanh kháng nọc rắn cho rắn hổ, rắn lục, rắn biển… Do đó, việc nhận dạng loài rắn (nếu an toàn), hoặc dựa vào triệu chứng lâm sàng, là yếu tố quan trọng giúp bác sĩ lựa chọn đúng phác đồ điều trị.

Điều đáng lưu ý là huyết thanh kháng nọc rắn chỉ phát huy tác dụng tối ưu khi được sử dụng sớm. Việc chậm trễ vì tin vào các phương pháp không khoa học – chẳng hạn dùng nước mắt động vật, đắp lá thuốc hay uống rượu, có thể khiến độc tố lan rộng, dẫn đến tử vong hoặc hoại tử nặng buộc phải cắt cụt chi.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các trung tâm chống độc quốc tế đưa ra một số hướng dẫn quan trọng đối với người bị rắn cắn.

Cần làm gì khi bị rắn cắn?

Việc nên làm ngay khi bị rắn cắn:

• Giữ bình tĩnh, hạn chế vận động để làm chậm sự lan truyền của độc tố.
• Bất động chi bị cắn bằng nẹp hoặc vật cố định đơn giản.
• Cởi bớt trang sức như nhẫn, vòng… do chi sẽ sưng nhanh.
• Gọi cấp cứu hoặc đưa nạn nhân đến bệnh viện có huyết thanh kháng nọc sớm nhất.
• Nếu có thể và an toàn, ghi nhớ hoặc chụp ảnh con rắn để hỗ trợ chẩn đoán.
• Với một số trường hợp rắn hổ mang châu Á, có thể băng ép nhẹ vùng bị cắn theo hướng dẫn chuyên môn, nhưng tuyệt đối không băng quá chặt.

Tuyệt đối không làm:

• Không rạch, chích, hoặc dùng dao cắt vết thương.
• Không hút nọc bằng miệng hoặc dụng cụ tự chế.
• Không đắp lá thuốc, bôi hóa chất, chườm đá hay đắp đất.
• Không uống rượu, thuốc nam hay bất kỳ dung dịch lạ nào.
• Không dùng garo thắt chặt (trừ một số phác đồ đặc thù tại Úc với rắn biển, nhưng không áp dụng tại Việt Nam).

Dấu hiệu nguy hiểm cần đi viện ngay:

• Sưng nề, bầm tím lan nhanh quanh vết cắn.
• Xuất hiện đốm xuất huyết, chảy máu chân răng hoặc chảy máu bất thường.
• Tê môi, tê lưỡi, khó nuốt, nói khó.
• Yếu cơ, liệt, khó thở – dấu hiệu nọc thần kinh.
• Chóng mặt, tụt huyết áp – dấu hiệu sốc nặng.

Trong mọi trường hợp, không được chủ quan. Rắn cắn là cấp cứu y khoa; và việc đến cơ sở y tế kịp thời quyết định khả năng sống còn của bệnh nhân.