Viêm mũi xoang ở trẻ em: Nguyên nhân và cách điều trị

Nguyên nhân viêm mũi xoang ở trẻ

Theo PGS.TS Phạm Bích Đào, viêm mũi xoang là tình trạng viêm niêm mạc mũi và các xoang cạnh mũi, gây ra do nhiều nguyên nhân như nhiễm khuẩn, siêu vi, dị ứng... bệnh hay gặp ở trẻ dưới 6 tuổi. Hiện đang là mùa tựu trường, thời tiết thay đổi thất thường, thuận lợi cho việc gây bệnh. Việc phát hiện và điều trị sớm cho trẻ là vô cùng quan trọng.

Viêm mũi xoang được chia làm ba thể: Viêm mũi xoang cấp tính kéo dài dưới 4 tuần, viêm mũi xoang bán cấp kéo dài từ 4 - 8 tuần và viêm mũi xoang mạn tính kéo dài ít nhất từ 8 - 12 tuần, mặc dù có điều trị.

Có nhiều nguyên nhân gây viêm mũi xoang ở trẻ em, trong đó nguyên nhân do vi sinh vật gây bệnh (vi khuẩn, virus, vi nấm) là hay gặp nhất.

Vi khuẩn gây bệnh viêm xoang gặp chủ yếu là một trong các loại Hemophillus Influenzae, Streptococcus Pneumoniae, trực khuẩn mủ xanh (P.aeruginosa), E.Coli, cầu khuẩn (tụ cầu và liên cầu), Klebsiella... Các loại vi khuẩn này từ họng, hầu, mũi, phế quản di chuyển ngược dòng lên các xoang và gây viêm xoang cho trẻ.

Viêm mũi xoang trẻ em thường hay gặp ở các cháu dưới 6 tuổi, bị viêm mũi dị ứng, viêm VA, viêm amidan. Bệnh thường khởi đầu ở các trẻ gầy yếu, suy dinh dưỡng, hay sốt vặt, có cơ địa dị ứng, thường mắc bệnh viêm đường hô hấp trên, điều trị không khỏi dẫn đến viêm mũi xoang.

Viêm đường hô hấp trên: Chảy mũi, ho, ngạt mũi, sốt nhẹ... rất hay xảy ra, nhiều khi hết thuốc bệnh lại tái phát, thường dẫn đến biến chứng viêm tai giữa cấp tính.

Viêm mũi dị ứng: Chảy mũi trong, nhiều trẻ suốt ngày chảy mũi, khò khè, có kèm theo ran ở phổi. Khoảng 40% trẻ em bị viêm mũi dị ứng có liên quan đến hen phế quản.

Hen phế quản: Viêm phế quản mạn tính, trẻ khó thở từng cơn do phế quản co thắt, niêm mạc phế quản phù nề và xuất tiết dịch nhầy, khó thở ở thì thở ra. Có khoảng 80% trẻ bị hen phế quản có liên quan đến viêm mũi dị ứng.

Suy giảm miễn dịch: Ở trẻ có liên quan đến việc cha mẹ bị AIDS.

Bất thường giải phẫu về hốc mũi: Vẹo vách ngăn, quá phát cuốn mũi, quá phát VA vòm, VA vòi.

Các nguyên nhân trên kéo dài dai dẳng dẫn đến niêm mạc mũi bị phù nề, tắc lỗ thông mũi xoang, ứ đọng dịch trong xoang và viêm xoang.

BS. Lê Công Định, sau khi viêm nhiễm đường hô hấp trên do virus 5 - 7 ngày, triệu chứng ngày càng xấu đi hoặc kéo dài hơn 10 ngày chưa khỏi bệnh thì cần nghĩ đến viêm mũi xoang cấp tính do vi khuẩn.

Các triệu chứng chính viêm mũi xoang cấp tính gồm có: Người bệnh có cảm giác đau và nhức ở vùng mặt; Sưng và nề vùng mặt; Tắc ngạt mũi, chảy mũi, dịch đổi mầu hoặc mủ ra mũi sau. Người bệnh ngửi kém hoặc mất ngửi, có mủ trong hốc mũi kèm theo sốt. Bên cạch đó, người bệnh còn có các triệu chứng phụ như: Đau đầu, thở hôi, mệt mỏi, đau răng, ho, đau nhức ở tai...

Chẩn đoán viêm mũi xoang cấp

Theo BS. Lê Công Định, để chẩn đoán viêm mũi xoang cấp thì nội soi mũi là cần thiết. Cần chú ý phát hiện chất nhầy mủ, sung huyết, dị hình vách ngăn….

Những dấu hiệu có giá trị bao gồm: Mủ nhầy tại phức hợp lỗ ngách và ngách sàng bướm, sự phù nề, sung huyết… niêm mạc mũi. Đối với viêm mũi xoang cấp tính do nhiễm khuẩn, nội soi rất hữu ích cho chẩn đoán và lấy bệnh phẩm từ khe giữa.

Ngoài ra, chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner), chụp cộng hưởng từ (MRI)... Tuy nhiên, hình ảnh trong viêm mũi xoang cấp tính do nhiễm khuẩn sẽ không được rõ ràng, trừ khi có biến chứng.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) của xoang thường ít được thực hiện hơn CT Scanner, bởi vì phương pháp này không tạo được hình ảnh xương rõ ràng. Tuy nhiên, MRI thường có thể giúp phân biệt được dịch nhầy còn đọng lại trong xoang với khối u của nhu mô khác, dựa trên những đặc điểm đậm độ tín hiệu, mà có thể không phân biệt được trên phim CT Scanner; chính vì vậy MRI có thể rất có giá trị để phân biệt xoang có khối u với xoang có ứ đọng dịch. MRI cũng là một phương pháp hữu ích khi nghi ngờ có bệnh tích xâm lấn ổ mắt - nội sọ.

Xét nghiệm không thực sự có giá trị trong việc đánh giá viêm mũi xoang cấp tính. Tuy nhiên, trong một số trường hợp viêm mũi xoang cấp tính cũng cần tiến hành một số xét nghiệm để đánh giá tình trạng suy giảm miễn dịch, HIV, bệnh tự miễn…

Điều trị viêm mũi xoang cấp tính

Tùy từng độ tuổi, nguyên nhân, mức độ bệnh, cơ địa của trẻ mà các bác sĩ chỉ định cụ thể, trong đó nguyên tắc điều trị chủ yếu là làm giảm các triệu chứng lâm sàng. Kiểm soát nguyên nhân nhiễm trùng: Siêu vi, vi khuẩn, nấm... Phòng tránh các yếu tố gây dị ứng: Khói thuốc lá, bụi nhà, lông vũ, phấn hoa...

Ngoài ra, điều trị các bệnh nền nếu có như: Trào ngược dạ dày thực quản, suy giảm miễn dịch... Điều trị các bất thường về giải phẫu mũi xoang nếu có.

Nếu trẻ mắc viêm mũi xoang cấp tính việc điều trị nội khoa là chính, bao gồm: Thuốc kháng sinh, thuốc chống sung huyết mũi giúp thông thoáng mũi và các lỗ thông xoang, các loại thuốc làm ẩm mũi, loãng dịch tiết mũi như nước muối sinh lý...

Điều trị hỗ trợ như rửa mũi, hút mũi để đỡ nghẹt mũi. Lưu ý những loại thuốc chống sung huyết mũi và các loại kháng Histamin, thận trọng dùng cho trẻ dưới 2 tuổi.

Nếu trẻ mắc viêm mũi xoang mạn tính: Nghĩa là trẻ bị một hay nhiều triệu chứng lâm sàng như đã nói ở trên kéo dài quá 12 tuần thì coi như viêm mũi xoang mạn tính. Viêm mũi xoang mạn tính hoặc những thời kỳ tái phát của viêm mũi xoang cấp tính nhiều hơn 4 - 6 lần trong một năm, cần đưa trẻ đi khám ở bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng, để quyết định điều trị nội khoa tiếp tục hoặc phải can thiệp phẫu thuật nội soi mũi xoang.

Cần áp dụng những phẫu thuật bảo tồn hơn là phẫu thuật tiệt căn, chỉ định phẫu thuật trong các trường hợp sau: Viêm mũi xoang tái phát hơn 6 lần/1 năm. Chảy máu mũi, nghẹt mũi, không ngửi được mùi. Mũi ứ đọng mủ nhầy, mủ hoặc chảy xuống thành sau họng. Nhức đầu, ù tai, chảy mủ tai. Khám mũi thấy có những biến dạng về cấu trúc giải phẫu, có polyp, VA phì đại... Hình ảnh trên phim CT Scan có dấu hiệu viêm xoang mạn tính, theo PGS.TS Phạm Bích Đào.

Mai Nguyên